Basmacı Hareketi [Orta Asya'da İstiklal Mücadelesi]
20. Yüzyılın başlarında tüm Orta Asya topluluklarında başlayan hareketler Soyvetler tarafından tıpkı domino taşları gibi yıkılmaya çalışıldı, ancak bu Türkistan'daki bağımsızlık ateşini söndüremedi. Basmacı Hareketi adı verilen bu bağımsızlık hareketi önderliğini 1918 yazına kadar Ergaş Korbaşı yapar. Sonrasında Mir Muhammed Beg Hacı Koşakoğlu denetiminde sekiz bölge komutanlığı kurularak örgüt genişletilmeye çalışılır.
İstiklal mücadelesini yöneten Basmacılar, Kasım 1919’a kadar Fergana’nın büyük bir kısmını denetim altına alırlar.
 |
| 1921-1924 Türkistan bayrağı, Ayrıca Basmacı Hareketi'nin de bayrağıdır.. |
Sovyet yöneticileri, bunun karşısında önce beş kişilik bir başkaldırı komisyonu, sonrasında üç kişilik Fergana Cephesini kurarak, Basmacıları bastıracak önlemler almaya çalışır. Bu komisyonlar ve Kızıl Ordu başarısız olunca Fergana’da askeri yönetim oluşturulur. Bu bölgeden sonra Buhara ve Hive’de hızla yayılan Basmacılık Hareketi’ni, Ruslar, eskiden olduğu gibi kısa sürede bastıracaklarını sanar. Ancak, karşıtına daha da kitlesel duruma dönüştüğü gibi Buhara ve Harezm üzerine gönderilen Sovyet birlikleri de başarısız olur.
Cüneyd Han ve diğerlerinin Harezm’de başladığı silahlı mücadeleleri bütün hızıyla sürer. Buhara’nın da dahil olduğu bu üç merkezde gelişen başkaldırı, Sovyetlerin Türkistan’da varlığını tehlikeye sokar. Bunun üzerine Sovyetler 3 Eylül 1919’da Türkistan Cephesi’ni açar. Cephe komutanlığına Frunze atanır. Frunze, 22 Şubat 1920’de Taşkent’e gelerek Ulusal başkaldırıyı bastıracak tasarımlar yapmaya başlar.
Öte yandan yeterli sayıda silah olmayışı Türkistan halklarının işlerini zorlaştırır, Kızıl Ordu karşısında ağır kayıplar verilir. Yetki eksikliğini gidermek üzere Fergana’da 24 Eylül 1919’da Mehmed Emin Beğ başkanlığında Fergana Hükümeti'ni kurulduysa da 7 Mart 1920’de Sovyetlere teslim olmak zorunda kaldı. Yerine geçen Şir Muhammed Beg de Sovyetlere boyun eğmedi, 3 Mayıs 1920’de geçici bir Türkistan hükümeti kurularak komşu devletlerle münasebet kurmaya çalışıldı.
Türkistan Basmacılık mücadelesi Enver Paşa’nın Buhara’ya gelmesiyle daha etkili bir hal almıştır. 1920’de Bakü’de Doğu Halkları Kongresi toplandı. Enver Paşa da beraberindekilerle birlikte bu kongreye katıldı. Kongre sonunda Enver Paşa Eylül 1921’de Buhara’ya doğru yola çıktı.
Harekete katılışı tüm halk tarafından sevinçle karşılanan Enver Paşa, Buhara’da bir ümit kaynağı oldu. Enver Paşa Türkistan’a geldiğinde Basmacı mücadelesinin merkezi Buhara’ya taşınmıştı, Buhara’daki basmacı kuvvetlerinin büyük bölümü de Doğu Buhara’daydı. Enver Paşa doğu Buhara’da bulunan basmacı kuvvetlerinin başı olan Lakaylı İbrahim’le görüşmek istedi ancak Lakaylı İbrahim tarafından ajan olduğu gerekçesiyle esir alındı. Yaklaşık iki ay esir kalan Enver Paşa, Afgan Kralı Amanullah Han’ın Alim Han’a, paşanın bırakılması konusunda bir mektup yazmasıyla serbest kaldı. Enver Paşa esir olduğu süre boyunca boş durmayarak direniş planları yapmıştı. Enver Paşa serbest kalınca topladığı bütün kuvvetlerle, 28 Ocak 1922’ de Duşanbe’ye saldırdı. Enver Paşa’nın bir avuç asker ile Ruslara karşı durması ve Rusları bozguna uğratması Türkistan Türklerinin bağımsızlık ümidini arttırdı. Bu olaylar sırasında Enver Paşa’nın kuvvetlerine katılımlar oldu. Enver Paşa’nın bu başarıları Rusların kızgınlığının ve nefretinin iyice artmasına sebep oldu. Bu sebeple Ruslar 20 Temmuz 1922’ de bugün Tacikistan topraklarında yer alan Belcivan’a saldırdılar ve burayı işgal ettiler. O sıralarda Enver Paşa da Kurban bayramını geçirmek maksadıyla Belcivan’a yakın mesafede olan Obdora köyünde bulunmaktaydı.
4 Temmuz günü Ruslar bu köye saldırdılar. Enver Paşa kuvvetleriyle beraber karşı saldırıya geçti. Çatışmaya devam edemeyeceklerini anlayan Rus askerleri geri çekilmeye başladı fakat arka sıralarda konuşlandırılan Rus makinelileri ateşe başladı. Bu ateş sonucu Enver Paşa’ya da kurşunlar isabet etti. Neticede 4 Ağustosta Enver paşa şehit düşmüştür.Enver Paşa’nın ölümüyle basmacı mücadelesi sona ermemiştir fakat genel olarak Rus kuvvetlerinin lehinde sonuçlar ortaya çıkmıştır. Ruslar tarafından yakalanan Basmacı mensupları ya öldürülmüş ya da hapse atılmıştır. Basmacı mücadelesi 1935’li yıllara değin sürmüştür. 1935 yılında bu harekete Ruslar tarafından kesin olarak son verilmiştir.
--------------------------------
Ünlü Türkolog Zeki Velidi Togan, Başkurt doğumlu olup Basmacı Hareketi'nde aktif olarak yer almıştır.
--------------------------------
Konu ile ilgili makaleler;
Türkistan Mücadelesi ve Basmacılar
Basmacılar
Buhara Cumhuriyeti ve Basmacılık Hakkında İki Rapor
Enver Paşa ve Basmacılık
--------------------------------
Konu ile ilgili makaleler;
Türkistan Mücadelesi ve Basmacılar
Basmacılar
Buhara Cumhuriyeti ve Basmacılık Hakkında İki Rapor
Enver Paşa ve Basmacılık
Bu sayfaya link ver !
Konu Başlıkları:
Türk Tarihi
0 yorum:
Bu sayfada bir iz bırakın, yorum yapın !